Treści z podstawy programowej

Wymagania na ocenę dopuszczającą

Wymagania na ocenę dostateczną

Wymagania na ocenę dobrą

Wymagania na ocenę bardzo dobrą

Wymagania na ocenę celującą

I. Społeczna natura człowieka

- przedstawia zasady komunikowania się;

-wymienia cechy grup społecznych;

- podaje przykłady trudnych społecznie sytuacji, w których należy zachować się asertywnie;

- uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną;

- przedstawia różne formy współpracy w grupie;

- rozpoznaje sytuacje wymagające podjęcia decyzji indywidualnej i grupowej;

- przedstawia różne formy zachowań asertywnych;

- przedstawia sposoby rozwiązywania konfliktów ;

- wyjaśnia znaczenie potrzeb społecznych człowieka (kontaktu, przynależności, uznania);

-charakteryzuje grupę koleżeńską i grupę nastawioną na realizację określonego zadania; uzasadnia, że efektywna współpraca przynosi różne korzyści ;

- uzasadnia, że można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań innych ludzi lub przeciwstawić się im;

-wyjaśnia zasady skutecznej autoprezentacji – kształtowania swojego wizerunku;

- wyjaśnia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji;

-uzasadnia, że konflikt w grupie może wynikać z różnych przyczyn (sprzeczne interesy, inne cele);

- analizuje funkcjonowanie człowieka w różnych sytuacjach społecznych;

-przedstawia sposoby rozwiązywania konfliktów oraz analizuje ich zalety i wady

II. Rodzina

- przedstawia rolę rodziców i osób starszych w rodzinie;

-wymienia kategorie wydatków gospodarstwa domowego;

- charakteryzuje rodzinę jako grupę społeczną;

- przedstawia prawa i obowiązki dzieci w rodzinie;

-analizuje wartości ważne dla jego rodziny;

-wymienia główne źródła dochodów rodziny (z działalności zarobkowej: pracy, działalności gospodarczej, świadczeń społecznych;

-analizuje wpływ, jaki rodzina wywiera na dzieci;

- planuje budżet rodziny;

-wyjaśnia, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;

III. Szkoła i edukacja.

- przedstawia strukturę polskiego systemu edukacyjnego;

- wymienia prawa i obowiązki ucznia;

- rozpoznaje przypadki naruszenia praw uczniów;

- przedstawia funkcje szkoły w systemie edukacji oraz strukturę polskiego systemu edukacyjnego;

- planuje dalszą edukację;

- przedstawia funkcje szkoły w systemie edukacji;

- rozpoznaje przypadki naruszania praw uczniów oraz pracowników szkoły;

-planuje dalszą edukację, uwzględniając własne zainteresowania, zdolności i umiejętności oraz rady innych osób i sytuację na rynku pracy.

- charakteryzuje klasę szkolną, pozalekcyjne koło zainteresowań, życie szkolnej społeczności;

- przedstawia sposoby dochodzenia praw, które zostały naruszone;

- przedstawia działania samorządu uczniowskiego; wyjaśnia, jak przeprowadzane są wybory organów samorządu szkolnego;

-charakteryzuje oczekiwane kompetencje wybranych kategorii społeczno- -zawodowych i ich miejsce na rynku pracy;

IV. Prawa człowieka.

- wymienia prawa i wolności osobiste zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

- wymienia prawa i wolności polityczne zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

-

- wymienia prawa dzieci zawarte Konwencji o prawach dziecka;

- wykazuje, że prawa człowieka muszą być chronione;

- przedstawia przykłady działań organizacji pozarządowych na rzecz ochrony praw człowieka;

- wykazuje różnice między prawami a wolnościami człowieka;

-wymienia prawa dzieci i analizuje przepisy Konwencji o prawach dziecka;

- wymienia prawa i wolności polityczne zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że dzięki nim człowiek może mieć wpływ na życie publiczne;

- analizuje sformułowania preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka;

- podaje przykłady działań Rzecznika Praw Dziecka; przedstawia cele działalności Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci;

- wyjaśnia rolę Rzecznika Praw Obywatelskich i podaje przykłady jego działań;

- uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się zjawiskom braku tolerancji wobec różnych mniejszości.

-uzasadnia, że godność człowieka jest podstawą różnych systemów moralnych; wyjaśnia, że jest ona źródłem powszechnych, przyrodzonych, nienaruszalnych i niezbywalnych wolności i praw człowieka;

- wyjaśnia rolę Rzecznika Praw Obywatelskich i podaje przykłady jego działań;

V. Nieletni wobec prawa.

- rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych;

- wymienia osoby i instytucje, które należy powiadomić sytuacjach związanych z przemocą fizyczną i psychiczną;

-

- przedstawia korzyści i zagrożenia wynikające z korzystania z zasobów internetu;

- rozpoznaje przemoc w cyberprzestrzeni i wyjaśnia, jak należy na nią reagować;

- wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie wykroczeń i przestępstw;

- przedstawia uprawnienia policjantów i funkcjonariuszy innych służb porządkowych oraz swoje prawa w kontakcie z tymi służbami.

VI. Społeczność lokalna.

- wymienia zadania samorządu gminnego;

- wymienia organy stanowiące i wykonawcze w gminie (mieście/dzielnicy);

- przedstawia główne źródła przychodów i kierunki wydatków w budżecie gminy;

- posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek o wydanie tymczasowego dowodu osobistego;

- przedstawia, jak są wybierane organy wykonawcze i stanowiące i jak mogą zostać odwołane;

- podaje, kto pełni funkcje wójta/burmistrza/prezydenta miasta i przewodniczącego rady gminy/miasta;

- przedstawia, jak zorganizowany jest urząd gminy (miasta/dzielnicy); podaje, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy;

- podaje uprawnienia organów stanowiących i wykonawczych gminy;

-

- przedstawia możliwości załatwienia spraw poprzez e-urząd;

- znajduje w mediach lokalnych informacje na temat publicznych działań osób pełniących funkcje w organach samorządu terytorialnego;

- znajduje i przedstawia informacje na temat swojej gminy, wydarzeń i postaci z jej dziejów;

- rozpoznaje problemy społeczne swojej społeczności lokalnej (np. wynikające z sytuacji demograficznej, gospodarczej, infrastrukturalnej); formułuje sądy dotyczące tych problemów.

VII. Społeczność regionalna.

- wymienia zadania samorządu powiatowego i województwa;

- wymienia organy stanowiące i wykonawcze samorządu powiatowego i województwa;

- lokalizuje własne województwo i powiaty wchodzące w jego skład oraz pozostałe województwa;

- posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek o paszport (delegatura urzędu wojewódzkiego);

- podaje, w jakim wydziale starostwa powiatowego można załatwić wybrane sprawy;

- przedstawia, jak są wybierane i jak mogą zostać odwołane organy stanowiące i wykonawcze powiatu i województwa; podaje zadania tych organów;

- znajduje i przedstawia podstawowe informacje o swoim regionie, wydarzenia i postaci z jego dziejów;

- przedstawia tradycje i zwyczaje swojej społeczności regionalnej;

VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna.

- wymienia konstytucyjne obowiązki obywatela;

- Zna i wymienia symbole narodowe;

- wyjaśnia, czym obywatelstwo różni się od narodowości;

- wymienia mieszkające w Polsce mniejszości narodowe i etniczne, grupę posługującą się językiem regionalnym oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) i lokalizuje miejsca ich zwartego zamieszkiwania;

- wyjaśnia, co oznacza być Polakiem lub członkiem innej wspólnoty narodowej/etnicznej oraz co łączy człowieka z ojczyzną – Polską;

-wyjaśnia, czym powinna przejawiać się postawa patriotyczna młodego i dorosłego człowieka;

- przedstawia – za Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej – prawa przysługujące etnicznym grupom mniejszościowym;

- przedstawia więzi narodowe i etniczne na własnym przykładzie;

- przedstawia warunki nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa i wymienia inne formy uznania za obywatela polskiego oraz nadania obywatelstwa polskiego;

- rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu, oraz uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom.

- analizuje symbole Rzeczypospolitej Polskiej;

-uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe (regionalną, narodową/etniczną, państwową/obywatelską, europejską);

IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie.

- wymienia przykłady organizacji pozarządowych;

- przedstawia formy wpływania obywateli na decyzje władz samorządowych,

- podaje cnoty obywatelskie (odpowiedzialność, troska o dobro wspólne, aktywność, przedsiębiorczość, solidarność, roztropność, tolerancja, odwaga cywilna);

- przedstawia cele i przykłady działania organizacji społecznych skupiających młodych ludzi w Polsce;

- przedstawia cele i formy działań organizacji pozarządowych aktywnych w społeczności lokalnej i regionie;

- wyjaśnia ideę wolontariatu i przedstawia formy działalności wolontariuszy;

- wykazuje, że działalność organizacji pozarządowych prowadzi do realizacji różnorodnych potrzeb;

- przedstawia przykłady realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych z budżetów obywatelskich oraz przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy/miasta;

-uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym;

- wykazuje, odwołując się do działań wybitnych Polaków, znaczenie urzeczywistnienia cnót obywatelskich dla pożytku publicznego;

- rozpoznaje przejawy łamania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje skutki takich działań.

X. Środki masowego przekazu.

- wymienia środki masowego przekazu;

- przedstawia funkcje i rodzaje środków masowego przekazu;

- znajduje w mediach wiadomości na wskazany temat;

-wskazuje cele kampanii społecznych;

- wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu dla wolności słowa;

- odróżnia informacje o faktach od komentarzy i opinii;

- wykazuje znaczenie opinii publicznej;

- przedstawia funkcje reklamy i krytycznie analizuje wybrany przekaz reklamowy;

-analizuje materiały z wybranej kampanii społecznej;

- znajduje w internecie komunikaty z badań opinii publicznej oraz odczytuje i interpretuje proste wyniki takich badań.

- wyjaśnia, na czym powinna polegać rzetelność dziennikarzy;

XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej.

- wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa;

- wymienia zasady funkcjonowania państwa demokratycznego;

- wymienia rodzaje i przedstawia hierarchię sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych;

- podaje imiona i nazwiska urzędujących prezesa i wiceprezesów Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej;

- wyjaśnia, czym zajmuje się władza państwowa;

- przedstawia zasady wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;

- wymienia partie polityczne, których przedstawiciele zasiadają w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej oraz w organach stanowiących samorządu terytorialnego;

- przedstawia sposób wyboru i podstawowe kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

- przedstawia, w jakich sprawach orzeka sąd rejonowy;

- przedstawia podstawowe kompetencje Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej;

- wyjaśnia zasadę suwerenności narodu;

- wyjaśnia zasadę przedstawicielstwa (demokracji pośredniej);

- przedstawia zasady działania i najważniejsze kompetencje izb parlamentu;

- wyjaśnia zasadę pluralizmu politycznego;

- wyjaśnia zasadę republikańskiej formy rządu;

-wyjaśnia zasadę państwa prawa, w tym zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów;

- wyjaśnia zasadę konstytucjonalizmu;

- podaje szczególne cechy konstytucji;

-wyjaśnia zasadę trójpodziału władzy;

- przedstawia sprawy, które mogą być poddane pod referendum; wymienia referenda ogólnokrajowe, których wyniki były wiążące, oraz referenda lokalne we własnej społeczności, które były ważne;

- przedstawia cele działania partii politycznych oraz wykazuje, że konkurują one w życiu publicznym;

- wyjaśnia podział na sądy powszechne i administracyjne oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego;

- znajduje w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisy dotyczące wskazanej kwestii;

- objaśnia konieczność poparcia większości sejmowej dla Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (bądź jej działań);

- znajduje informacje na temat działań wybranej partii (jej struktur regionalnych lub centralnych);

- znajduje informacje o życiorysie politycznym osób pełniących ten urząd, które wybrano w wyborach powszechnych, oraz o działaniach urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

- podaje kompetencje Trybunału Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej;

- wykazuje, że decyzje podejmowane w wybranym ministerstwie mają wpływ na życie jego rodziny.

XII. Sprawy międzynarodowe.

- wymienia cele działania Unii Europejskiej;

- wymienia organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska;

- wskazuje na mapie państwa członkowskie UE;

- wymienia cele i przejawy działania Organizacji Narodów Zjednoczonych i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego;

- wskazuje na mapie państwa członkowskie NATO;

- przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w Unii Europejskiej dla pracowników i osób podróżujących;

- przedstawia działalność Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej i Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego;

- znajduje informacje o życiorysie politycznym Ojców Europy oraz obywateli polskich pełniących ważne funkcje w instytucjach unijnych;

- znajduje informacje o wykorzystaniu funduszy unijnych w swojej gminie lub swoim regionie;

- formułuje sądy w sprawach wybranych problemów społecznych współczesnego świata; rozważa propozycje działań w kierunku poprawy warunków życia innych ludzi na świecie